اندیشه های کلامی شیخ مفید

تاریخ کلام شیعه دوازده امامی یکی از موضوعاتی است که نه تنها محققان غربی، بلکه محققان مسلمان از جمله شیعیان، نیز تاکنون کمتر بدان پرداخته‏اند، به طوری که هنوز یک کتاب جامع در تاریخ کلام شیعه تدوین نشده و مسائل خاصی که متکلمان بزرگ شیعه امامیه مطرح کرده‏اند و مواردی که با کلام اهل سنت مشابه است و مسائلی که مورد اختلاف و نزاع آنان بوده است بررسی نشده است. برای رسیدن به این مقصود لازم است که ابتدا آراء و نظریات هر یک از بزرگان این مذهب(مانند ابن بابویه، شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، و خواجه نصیر)مستقلا مورد بررسی قرار گیرد و درباره هر یک از آنان کتاب و بلکه کتابهایی مستقل تألیف شود. اندیشه ‏های کلامی شیخ مفید حاصل تحقیقی است که دانشجو و محققی انگلیسی زبان به نام مارتین مکدرموت درباره یکی از محدثان و فقها و متکلمان بزرگ شیعه امامیه، یعنی ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان الحارثی بغدادی(متوفی 413)ملقب به ابن المعلم و مشهور به شیخ مفید به عمل آورده است. تحقیقی که در این اثر صورت گرفته است جنبه‏ای تطبیقی دارد.مؤلف پس از یک مقدمه که در آن به معرفی شیخ مفید و آثار و مقام او در تاریخ علم کلام پرداخته مطالعات تطبیقی خود را بر سه بخش تقسیم کرده است.در بخش اول آراء شیخ مفید تشریح و با آراء معتزله مقایسه شده است.در بخش دوم آراء شیخ با آراء و نظریات استادش ابن بابویه قمی و در بخش سوم با آراء شاگرد او، سید مرتضی، مقایسه شده است. بخش اول، که در واقع قسمت اعظم کتاب را تشکیل می‏دهد، مشتمل بر یازده فصل است.آراء شیخ مفید درباره مسائل مختلف علم کلام در ضمن فصول این بخش تشریح شده و در عین حال با آراء معتزله مقایسه شده است.متکلمی که از مذهب معتزله آرائش مورد نظر مؤلف بوده است قاضی عبد الجبار صاحب کتاب المغنی است که کمی قبل از شیخ مفید می‏زیسته است. در فصل اول، نظام کلامی شیخ مفید و عبد الجبار به طور کلی تشریح شده است.در فصول دیگر این بخش مسائل اخلاقی و نقش عقل در خداشناسی، مصلحت انسان و لطف الهی، نبوت و امامت و صفات خدا و مسأله عدل و فلسفه طبیعی و اسماء و وعدو وعید و بالأخره مسائل فقهی و شرعی مورد بحث قرار گرفته است. حق تکثیر: تهران، موسسه ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، دانشگاه مک گیل، 1363 انتشار توسط دانشگاه مک گیل ( مونترال - کانادا )