درباره هنر وادبیات

گفتگوی احمد شاملو با ناصر حریری پیشگفتار : گرچه چند سالى از نخستین و دومین چاپ گفت و شنود من با آقاى شاملو که فراز و نشیب بسیارى را هم به‏خوددید مى‏گذرد، تا همین امروز هم تلخى هجوم همه جانبه خوانندگان آن را در همه وجودم احساس‏مى‏کنم. بسیارى از آن‏ها بر این گمان بودند که کار من در آن دفتر چیزى بیش از رونویسى پاره‏هاى برخى از مصاحبه‏هاى گذشته این هنرمند بزرگ نبوده است. آنان برآن شدند تا در انکار خود پا بر جا بمانند و هرگز نخواستند به مطالب تازه‏ئى که براى ایضاح و شکافتن پاره‏ئى نکات مبهم آن مصاحبه‏ها آمده بود توجه‏کنند و بپذیرند که آن متن‏ها را خود ایشان در اختیار من گذاشته‏اند زیرا خود بر این گمان بودند که سخن تازه‏ئى براى گفتن ندارند. مرا با این گروه که انکار هر کوششى را بهترین راه براى شانه خالى کردن از زیر بار هر مسؤلیتى مى‏دانند چه کارى مى‏تواند باشد؟ انکارهائى از این دست هرگز راهگشاى هیچ راهرو نواندیشى نبوده‏است. آنان که در وحشت از ایرادهاى احتمالى مدعیانى چون خود هرگز پا به میدان هیچ عمل تازه‏ئى نمى‏گذارند، بیش‏تر خوش‏دارند تا دیگران را هم خنثى و بى عمل بر جاى نگاه دارند و از رنج رشکى که جان‏شان را گرانبار مى‏سازد براى مدتى آسوده بمانند. برخى نیز بر آن بودند که از هنرمندى چنان بزرگ نقل سخنانى چنین اندک چیزى نیست که چندان در خور توجه و اعتناباشد. که این البته عقیده‏ئى بود به‏حق و به‏قاعده. و در راستاى همین حقیقت بود که من سه سالى کوشیدم تا ایشان را به گفت و شنود مکملى وادارم که هم اکنون حاصلش را پیش‏رو دارید. ذکر نکاتى چند را در همین‏جا خالى از ضرورت نمى‏بینم: بخش‏هاى وسیعى از گفت و شنود پیشین را خواننده در این دفتر نیز مى‏تواند یافت. چنان که خواهید دید نظر آقاى شاملو این بود که در گذشته براى دست‏یافتن به پاسخ سوآلاتى از این قبیل که تعریف شعر چیست کوشش بیهوده‏ئى کرده‏اند و به چنان سؤالاتى پاسخ‏هاى دیگرى خواهند داد. عقیده من این بود که گفت و شنود گذشته عیناً ضمیمه این دفتر شود تا آن‏ها که چاپ‏هاى پیشین را از بازار سیاه تهیه مى‏کنند هم بتوانند به آن دسترسى داشته باشند اما ایشان گفتند چنین کارى علاوه بر این که عملى اضافى است به احتمال زیاد شلوغى و آشفتگى ایجاد خواهد کرد. این بود که ترجیح دادیم مطالبى که مایلند حذف شود با ذکر علت همراه گردد تا خواننده علاقه‏مند در عین حال که گفت و گوى پیشین را در اختیار دارد از دلایل تغییراتى هم که در نظریات‏شان پیدا شده است اطلاع حاصل‏کنند. گفت و شنود ما موضوعات دیگرى را هم در بر مى‏گرفت که از آن جمله موسیقى و فردوسى بود. اما از آن‏جا که ماهنامه آدینه پیش از من در این باب‏ها با ایشان به گفت و شنود پرداخته بود آقاى شاملو ترجیح دادند در نشر آن مطالب حق تقدم مجله محفوظبماند. آن مصاحبه در ضمائم این دفتر آمده است. در اوائل تابستان امسال آقاى به‏روژ آکره‏ئى شاعر و نویسنده کرد براى مجله کولتور که در اروپا چاپ مى‏شود با آقاى شاملو گفت و گوى مفصلى انجام‏داد. از آن‏جا که این مصاحبه، براى چاپ، به زبان کردى و احتمالاً عربى‏ترجمه‏مى‏شود ایشان نسخه فارسى آن را به من دادند که قسمت‏هائى از آن را براى افزودن به این گفت و گو انتخاب کنم. بررسى شعر کویرى نیز کم و بیش منقول از مصاحبه آقاى محمدعلى است که سال‏ها پیش صورت گرفت اما فقط بخشى از آن به چاپ رسید.(1) امید من این است که این گفت و شنود بتواند در سطحى به‏مراتب وسیع‏تر ادامه‏یابد زیرا بر این نظرم که آقاى شاملو را باید در کلیتى همه جانبه مورد بررسى قرار داد. در پایان سخن این که، همچنان در انتظار نظریات خوانندگان درباره این گفت و شنود هستم تا بتوانم آن را در چاپ‏هاى بعدى پربارتر ارائه‏دهم. ناصر حریرى تیرماه 1371