دستور الوزراء: شامل احوال وزرای اسلام تا انقراض تیموریان

. «دستور الوزاره» تالیف محمود بن محمد بن حسین اصفهانى متوفى قرن ششم یا هفتم هجرى قمرى به فارسى است. کتاب براى عمید الدین ابو نصر اسعد ابرزى که وزیرى دانشمند و مسلط به زبان عربى و فارسى بود، تهیه و تنظیم شده است تا او را در امر وزارت و مملکت‏دارى، چراغ راه باشد. ساختار: کتاب با پیشگفتارى به محقق کتاب رضا انزابى‏نژاد آغاز شده است. بعد از آن مقدمه‏اى از مولف و در ادامه اصل کتاب در  ١٠  باب تدوین شده است. محتوای کتاب: این اثر مانند بسیارى از نمونه‏ها و نظایر خود، عمدتاً جنبه احلاقى و تهذیبى دارد و براى تلطیف خلق و خوى امیر و وزیر و درباریان به ذکر احوال پیامبر اسلام و حسنین و اصحاب و یاران پرداخته و نیز از نوادر حکایات خلفا استشهاد مى‏کند و از این جهت کتاب بیش از آنکه به کتابهاى تاریخى نزدیک شود به کتب اخلاقى و پندنامه شبیه‏تر است. استشهاد فراوان از آیات قرآن و اخبار و احادیث پیامبر و صحابه، و اشعار فارسى به‏ویژه نظامى و عربى مخصوصاً جاحظ، متنبى و ابونواس، نشان از آگاهى مؤلف به علوم دینى و ادبى و تاریخى دارد و از این حیث، مانند بسیارى کتب از این دست نظیر تحفه الملوک، آثار الوزراء عقیلى، جوامع الحکایات، سیاست‏نامه است. آخر باب دهم کتاب ناتمام مى‏باشد و بدون اشاره به نام کاتب و تاریخ کتابت با این جمله: «شریف و وضیع ...» تمام مى‏شود. به وضوح و صراحت نمى‏توان تاریخ تالیف دستور الوزاره را تعیین کرد لیکن از روى قراین و امارات مى‏توان تخمین زد که کتاب بین سالهاى  ۵٩۵  تا  ۶١٠ ق یا قسمتى از آن قبل از  ۵٩۵  و ابوابى بعد از این تاریخ تدوین شده است؛ در هر صورت تاریخ تدوین از  ۶١٠  فراتر نمى‏رود. با توجه به این که مؤلف در خدمت اتابک سعد زنگى بوده و بخشى از کتاب دستور الوزاره را به ذکر مناقب او و وزیرش عمیدالدین اسعد ابزرى اختصاص داده است و با در نظر گرفتن این‏که کرمان در سال  ۵٩٩ ق ضمیمه فارس و جز قلمرو حکومت اتابکان فارس شده است، چنین استنباط مى‏شود که تدوین کتاب مقارن با این تاریخ باشد. باب اول کتاب در سبب تالیف کتاب و شیوه رتبه و ذکر حال مصنف مى‏باشد. در باب دوم به ذکر کمال فضل و فضایل ملک الوزراء و شمایل و لطایف خصایل وى پرداخته است. باب سوم درباره فقیر و محتاج بودن پادشاه جهانگشا به وزیر صاحب راى خود، سخن مى‏گوید. باب چهارم در ذکر بزرگان از وزراست که در عقل کامل و در عدل صاحب اخلاق و کرامت بوده‏اند. باب پنجم در فضل خلفا و اقبال ایشان بر اختیار وزراى با فضیلت و همچنین درباره اخبار و اشعارشان است. باب ششم در ذکر فضایل ملوک و اخبار و اشعار ایشان که در متن روزگار جاوید و همیشگى باقى مانده‏اند. باب هفتم در بیدارى وزیر در خدمت شاه، و مراعات اوقاتش در حال سخط و رضاست. باب هشتم در باره هدیه دادن و آنچه که شایسته پادشاه است. باب نهم در این‏باره است که فضایل را بایست نشر داد و رذائل را محصور کرد. باب دهم در اوصاف حمیده است که وزراى گذشته به طریق آن به خدمت ملوک مى‏رسیده‏اند. متن کتاب بسیار ادبى است و از اصطلاحات و لغات مشکلى استفاده شده است که مى‏توان گفت فهم مطالب آن براى خوانندگان بدون آشنایى با امثال این کتاب، دشوار خواهد بود. وضعیت کتاب: نیمى از کتاب را تعلیقات کتاب دربرگرفته که به تعداد ابواب کتاب است. در این تعلیقات به شرح و توضیح مختصر درباره آیات و اسامى و اصطلاحات هر باب پرداخته شده است. در انتهاى کتاب فهارس به این ترتیب آمده است:لغات و ترکیبات، اشخاص و اقوام، جایها، دیگر نامها، آیات قران، احادیث و امثال، ابیات عربى. حق تکثیر: از فوت مترجم بیش از ۳۰ سال می گذرد