حکمت یونانیان و حکمت ایمانیان

. این نوشتار،متن سخنرانی دکتر عبدالکریم سروش برای دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال 82 است،زمانی که هنوز از ایران هجرت نکرده بود! این سخنرانی از آنجا که بحث دقیق و ظریف عقل و ایمان در تمدن اسلامی و میان متفکرینمان می پردازد،و مسائلی مهم دیگری را مطرح می کند بسیار حائر اهمیت است. عنوان بحث حکمت یونانیان حکمت ایمانیان است.این تعبیر را،از اشعار شیخ بهایی(شیخ بهاء الدین عاملی)که در قرن یازدهم در ایران می‏زیست وام‏ گرفته‏ ام تا در اطراف آن نکاتی را که مبتلا به وضع فکری امروز ماست،مطرح‏ سازم.شیخ بهاء الدین عاملی فرد بسیار مشهوری است.به دلیل ذوفنون بودن در میان ما ایرانیان شهرت افسانه‏ای یافته است. شما لاجرم شنیده‏ اید که پاره‏ای از کارها،صنعت‏ها،مهندسی‏های غریب و شگفت انگیز را در اصفهان به او نسبت‏ می‏دهند.گفته‏ اند که حمامی ساخته بود که برای چند قرن تا این اواخر همچنان‏ روشن بود و آب را گرم نگاه می‏داشت و کسی سرّ این روشن ماندن و کار کردن را نمی‏دانست.همچنین گفته‏اند که راه‏های فاضلاب اصفهان را او ساخت و منارجنبان اصفهان را نیز او طراحی کرده است. شیخ بهایی چند کتاب دارد که مشتمل بر اشعار فارسی اوست.این کتاب‏ها نام‏های زیبایی دارد همچون‏''نان و حلوا‘‘،''شیر و شکر‘‘و امثال آن.تعبیری که من‏ برای عنوان بحث وام کرده‏ام،یعنی حکمت یونانیان و حکم ایمانیان،از اشعار کتاب نان و حلوای او گرفته شده است.نان و حلوا اشاه به نعمتهای فریبندهء دنیوی است.در آنجا شیخ بهایی به پیروی از مولوی،ما را دعوت می‏کند که یک‏ نوع حکمت را که او حکمت یونانیان می‏خواند فرونهیم و نوع دیگری از حکمت را برگیریم که وی آن را حکمت ایمانیان می‏خواند. چند و چند از حکمت یونانیان‏؟ حکمت ایمانیان را هم بخوان ! ایّها القوم الّذی فی المدرسه‏ کلّ ما حصّلتمــوه وسـوسـه فکر کم ان کان فی غیر الحبیب‏ ما لکم فی النشأه الاخری نصیب شیخ بهایی در گفتن این سخنان مبتکر نیست.او این درس را آغاز نکرده‏ است.آغاز کنندهء اصلی این درس،عارفان ما و در صدر آنها مولوی بود.اما در مولوی تعبیر حکمت یونانی و حکمت ایمانی را نمی‏بینید.تعبیرات متفاوتند اما بر آنچه که شیخ بهایی گفته است،منطبقند. در مولوی شما سخن از عقل می‏بینید و عقل عقل.عقل همان حکمت یونانی‏ است و عقل عقل همان حکمت ایمانی. عقل دفترها کند یکسر سیاه‏ عقلِ عقل آفاق دارد پر ز ماه بند معقولات آمد فلسفی‏ شهسوار عقل عقل آمد صفی منبع: نشریه ناقد ، اسفند 1382 - شماره 1 - (22 صفحه - از 137 تا 158)