دیوان ترکی حکیم هیدجی

. محمد مجتهدی درباره اش مینویسد: "ملامحمد هید جی در هید ج، ده فرسخی زنجان متولد شده، در ١٣١٤شمسی در تهران درگذشته است. مقدمات علوم دینی و حکمت را در زنجانفراگرفته، بعداً به عتبات عالیات مشرف گشته، فقه و اصول خوانده و در فراگرفتن معقول رنج ها کشیده است. وی از اوان طفولیت شروع به سرودن اشعار فارسی و ترکی کرده و دیوانی پرداخته که دوبار در تبریز چاپ شده است.هید جی در حکمت متبحّر بوده و حاشی های به شرح منظومه حاج ملاهادیسبزواری نوشته است. از سن چهل سالگی در تهران در مدرسه سیّدنصرالدّین به حال انزوا میزیسته و به تدریس معقول مشغول بوده است. آثار این تبحر در اشعار فارسی و ترکی وی مشهود است. وی در زندگی متأهل نشد و به دنیا دل نبست. مجرد زیست و مجرد رفت. سرتاسر عمر وی عبارت بود از ریاضت و تحصیل و تدریس. در وصیت نامه خود نوشته بود که عمامه مرا بالای عماری نگذارند و های و هوی نکنند، دوستان شادان و خندان باشند؛ چرا که، من از زندان محنت رهایی جستم و حیات جاودان یافتم. در آن وصیت نامه از یکی از دوستانش که به وی وعده سور داده بوده است خواهش کرده که آن سور را در لیله ی دفنش به دوستان دهد که دوستان در آن شب که لیله خود شمرده، سروری داشته باشند. در آخر نوشته با وصف این همه تجلّد و دلیری، بینهایت هول و هراس دارد و به فضل حق و شفاعت اولیا امیدوار است. دیوان او مرکب است از مثنوی دانشنامه که به فارسی است و آن متوسط است؛ در عرفان بحث میکند و تقریباً سه هزار بیت است. دیگر غزلیات و قطعات ترکی او است که قابل ملاحظه است. وی در نظم ترکی استادتر از نظم فارسیبوده و اشعار او حاوی معانی دقیق صوفیانه است ." از او اثری سیاسی به نام رساله دخانیه نیز باقی مانده است که به دست علی اکبر ولایتی تصحیح و چاپ شده است. حق تکثیر: با اجازه مصحح