کهکشان شگفتارها [ اندیشیدن در باره ی تنشها و ستیزها ]

. برگرفته از متن کتاب: [ ......... ما امروزه، « خرد » را مترادف « عقل عربی » یا « راسیو اروپاییها » می دانیم. این نگرش از پایه خطاست؛ زیرا از عدم ژرفنگری و نداشتن آگاهی ی سنجنده حکایت می کند که ما تا امروز از این مقولات به غایت متفاوت و ناهمخوان و حتّا متضاد داریم. ایرانی از راه تجربیّات مایه ای و بی واسطه اش دریافته بود که تفکّر انسانی از دو دامنه ی آمیخته و درهم سرشته نشات می گیرد. این دو دامنه که پیامد باهمستیزی ی ممتد و درهمآمیز ی پیوسته است با اختلافات و تضادهای اخلاقی، هیچ رابطه ای ندارد. یکی از این دامنه ها که آن را می توان « به [ نیک ] خرد یا به اندیشی » نامید، تار – و – پود « من [ جنبش ] » را می ریزد که با اندیشیدن عجین است و می توان آن را « خرد آرام » نیز گفت. از ژرف چنین « خردی » است که یقین و سرفرازی ی فردی جوشیده می شود. دامنه ی دیگر، نامش « خرد انگیزنده » است که اراده و خواستهای انسانی از آن سرچشمه می گیرند. در وجود انسان، دو جنبش متفاوت در همتازی با یکدیگر هستند. یکی، « جویندگی » است. دیگری، « خواهندگی » است. گوهر انسان از به هم آمیختگی ی این دو عنصر پویا و پرکشاکش است که می تواند زاینده و آفریننده بار آید. هر خواستی و آرزویی و آرمانی و رویایی ما را به تکاپو و جُستن وامی دارد. ما در روند جویشهای خود است که از یافته هایمان ناراضی هستیم و پیوسته از خواستهای دیگر، انگیخته می شویم و حرکتی نو می کنیم. اسطوره ی « اهریمن » در فرهنگ ایرانی، خردی است که انسان را به جنبش می انگیزد و با « خرد آرام » در هم می آمیزد و فرهنگ یک ملّت را به زایشها و آفرینشهای نو به نو باردار می کند. از روزی که خرد انگیزنده [= اهریمن ] در روان ایرانی به « شرّ » تبدیل شد، فرهنگ ما، جنبش و پویایی و نیرومندی ی خود را از دست داده است. « زرتشت و الاهیّات زرتشتیگری » با بدنام کردن اخلاقی و منفور کردن نقش آفرینشگر « اهریمن »، فرهنگ ایرانی را به سوی اسیر و منجمد شدن در شرایع اسلام سوق دادند؛ زیرا چنین کاری باعث شد که ایرانی، مبارزه ی سرسختانه ای را برای نابود کردن یکی از مهم ترین و اساسی ترین و عالی ترین دامنه های تجربیّات مایه ای فرهنگ خود آغاز کند. اختناقی که از این مبارزه در روان ایرانی ایجاد شد، قرنها طول کشید تا میوه ی زهرآگین و کشنده ی خود را که اسلام باشد به بار آورد. ما برای آنکه بتوانیم تجربیّات اصیل و بی واسطه ی فرهنگ خود را از نو، آفریننده و جنبنده و پوینده و بارآور کنیم تا رستاخیز اندیشیدن با مغز خویش را پدیدار کنیم، بایستی بر اندیشه های « زرتشت و الاهیّات زرتشتیگری » چیره شویم. زیرا با چیرگی بر تفکّرات سترونساز « زرتشت » است که حباب اسلام، خود به خود می ترکد و محو خواهد شد. با پیوند بارآور « خرد آرام » و « خرد انگیزنده » است که می توان از پس آزخواهی و بی اندازه خواهی برآمد. این کار زمانی امکانپذیر است که « خواستهای » انسان فقط نقش انگیزندگی برای تکاپو و کنکاش را ایفا کنند؛ نه اینکه متعیّن کننده ی گوهر ما باشند. این اندیشه ی پُرمایه را در دامنه ی سیاست [= رامیاری ] می توان این گونه فهمید که کشورداران بایستی مردم را در « خواستهایشان و تصمیم گیری » از بهر اجرایشان فقط بیانگیزانند تا جویندگی ی همه ی مردم با هم، امکانهای خودجوشی و خودزایی آنها را واقعیّت پذیر کند. ایده ی حکومت [= فرمانروایی ] بایستی فقط نقش « انگیختن » ملّت را به عهده بگیرد؛ نه اینکه کشورداران را محقّ کند که برای مردم، امریّه و پیشنویس و شرعیّات صادر کنند و معلّم حقیقت باشند. انسانی که نیک می اندیشد، آرام اندیش است؛ یعنی در فضای زندگی پروری ی خداوند مهر می اندیشد. او در گلاویزی با دردها و بلایا و رنجها و بحرانها و رویدادهای طبیعی و خطرات جان آزار و امثالهم طوری انگیخته می شود که نگاهبانی از جان و پیکار با آزارندگان زندگی، سنگپایه ی کردارهای او را پی می ریزد. هر چیزی و پدیده ای و نامی برای انسان خردمند [= پهلوان ] فقط نقش انگیزندگی دارد و در تصمیم گیری به خود متکّی است. او در رویارویی با دشواریهای زندگی و مسائل دردآفرین، هیچگاه به نیرویی ماوراء الطّبیعه احتیاجی ندارد؛ زیرا به نیروهای گوهر خود یقین دارد. انسان خردمند در فرهنگ ایرانی، انسانیست همسان و همتراز با خدا. با یقینی که از گوهر انسان خردمند می جوشد، می توان بهتر دریافت که چرا در همه ی درگیریها و گلاویزیهای پهلوانان شاهنامه، آنچه تعیین کننده ی مرزهاست، خرد است؛ زیرا خرد، پیکاریست ضدّ آزارندگان زندگی و جان و تلاشیست به حقّ برای ایجاد جهانی شایسته ی زیستن و اندیشیدن و خندیدن و شادخواری و نگاهبانی از آن. ] حق تکثیر: کاملا آزاد است.