گزیده ی «ویس و رامین»

ویس و رامین: " منظومه ی دلاویز " ویس و رامین " از داستان های روزگار اشکانیان است که متن آن به زبان پهلوی بوده و فخرالدین اسعد گرگانی در میان سا ل های 432 و 446 ه . ق آن را به بحر هزج مسدس مقصور (یامحذوف) فاعیلن مفاعیلن مفاعیل به نظم کشیده است .شمار ابیات منظومه ویس و رامین با توجه به نسخ متعدد ، بین 8904 تا 9045 بیت گمان زده می شود . نگارنده ی مجمل التواریخ و القصص این قصه را به عهد شاپور پسر اردشیر بابکان منسوب دانسته و نوشته است " : اندر عهد شا پور اردشیر، قصه ی ویس و رامین بوده است . موبد برادر رامین صاحب طرفی بود از دست شاپور، به مرو نشستی و خراسان و ماهان به فرمان او بود. ویس و رامین فخرالدین اسعد از لحاظ قدمت سومین مثنوی موجود و نخستین منظومه ی عاشقانه است که از گزند فتنه های روزگار ایمن مانده و به تمامی به دست ما رسیده است. استاد مجتبی مینوی بر این عقیده است که ": فخرالدین گرگانی که این منظومه را سروده است استاد پیشقدم غالب شعرای ما در قصه سرایی به نظم بوده است . همچنان که بعد از فردوسی هر کسی که از خواست منظومه ی حماسی بسراید بحر متقارب را برای منظومه ی خود اختیار کرده، پس از فخرالدین گرگانی هم شعرایی که می خواستند داستان های عاشقانه ی منظوم انشا کنند، غالباً به بحر هزج شعر می گفتند که وزن داستان ویس و رامین است. در ملاقا ت هایی که میان فخرالدین اسعد گرگانی و ابوالفتح مظفر نیشابوری، حاکم اصفهان، دست می داد یک روز سخن از داستان ویس و رامین به میان آمد در این مذاکره ابولفتح از فخرالدین اسعد خواستار شد تا این داستان را به زیور نظم بیاراید، در نتیجه شاعر به ترجمه ی آن از پهلوی به فارسی و درآوردن آن به نظم همت گماشت . ویس و رامین با ابیاتی در ستایش یزدان، آغاز شده و با نعت پیامبر)ص( و مدح و بیان اصل داستان ادامه یافته است. "به طور اجمال موضوع داستان ویس و رامین از این قرار است : ویس، دختر شهرو، و رامین، برادر شاه موبد، عشق سوزان، شهوانی و افسار گسیخته به هم ابراز می دارند. اما در کامیابی آنها موانع بسیاری در پیش است ابتدا ویس، نامزد برادر خود": ویرو " است. در دنباله ی گیر و دارهایی که شاه پیری" موبد " شیفته ی او می شود و ویس را به زنی می گیرد. دایه ی ویس، شاه موبد را افسون می کند و بعد میانجی می شود و وسیله ی زندگی ویس و رامین را فراهم می آورد. از این به بعد، موضوع اساسی کتاب که داستان عشق ویس و رامین است، شروع می شود. مانع بزرگ شاه موبد است و عاشق و معشوق ازجدایی هایی که میان آنها می افتد پیوسته گله مند هستند. بالاخره پس از یک رشته ماجرا و کامجویی و ناکامی، رقیب که شاه موبد است، د ر اثر پیش آمدی در شکارگاه در می گذرد و عاشق و معشوق به مراد می رسند و در آخر داستان پس از مرگ ویس، رامین در آتشکده ای معتکف میشود. صاحب نظران دربار ه ی این منظومه بر این عقید ه اند که ":قصه ی ویس و رامین تا دورانی که فخرالدین اسعد به سرودن آن تصمیم گرفت، به زبان پهلوی بوده است و در این مسأله تردید جایز نیست. به عقیده ی استاد فروزا ن فر "چنانکه از آغاز داستان بر می آید فخرالدین خط و زبان پهلوی هم می خوانده و می دانسته و داستان ویس و رامین را از یک اصل پهلوی ترجمه نموده و در اشتقاق بعضی از کلمات دم از پهلو ی دانی خود زده است: زبان پهلوی هر کو شناسد خراسان آن بُوَد کز وی خور آسد خراسان پهلوی باشد خور آمد عراق و پارس را زو خور برآمد خراسان را بود معنی خورآیان کجا زو خور برآید سوی ایران پروفسور ولادیمیر مینورسکی در این باره معتقد است که... ":داستان به زبان پهلوی بوده و برخی از سخندانان آن را به فارسی ترجمه کرده بودند. استاد بهرام فرهوشی می نویسد : " ازدیگر نوشته های گران بها که از یک آبشخور پهلوی برخاسته ، داستان " ویس و رامین " است که فخرالدین اسعد استرابادی گرگانی آن را از یک داستان پهلوی به شعر فارسی روان دل انگیز درآورده است. تأثیر زبان پهلوی درمنظومه ی ویس و رامین موجب شده است که صورت اصیل و کهنه ی بسیاری از واژه ها را در کتاب خویش حفظ کند و علاوه بر آن، سادگی و بی پیرایگی نثر پهلو ی ، شعر را روان و ساده و بی تکلف سازد. این روانی و سادگی در به کار بردن واژه های ساده ی زبان، یکی از جالب ترین ویژگی های شعر ویس و رامین است. این رعایت سادگی تا حدی است که شاعر وقتی به صنعت گری می پردازد باز خواننده احساس تکلف نمی کند و چنین می پندارد که شاعر در صنعت های بدیعی قصدی نداشته و خود به خود سخن وی دارای این اعتبار گشته است. صور خیال در این منظومه ی پرفراز و نشیب عاشقانه بسیار متنوع و گوناگون است ... مهم ترین خصوصیت برجسته ی تصاویر شعر او، کوششی است که در راه مادی کردن بسیاری از معانی و حالات دارد ... و چنین است که در شعر او بسیاری از حالات روحی در قالبی مادی و حسی ادا شده است و مملوس می نماید. تنوع تصویرها در شعر فخرالدین آشکار است و بسیاری از صور خیال برای اولین بار در شعر فارسی عرضه شده ... وی در همه ی قسمت های داستان خود به خلق و ابداع تصاویر، در شکل های مختلف استعاره، تشبیه، تمثیل و اغراق کوشیده است. از توصیف های بسیار جالب و با ارزش ویس و رامین وصفی است که از" شب " به دست داده است . به طوری که بر شاعران پس از وی به ویژه نظامی گنجوی تأثیر گذارده است: شبی تاریک و آلوده به قطران سیاه و سهمگین چون روز هجران سیه چون اندوه و نازان چو امید فرو هشته چو پرده پیش خورشید تو گفتی شب به مغرب کنده بد چاه به چاه افتاده مهر از چرخ ناگاه هوا بر سوگ او جامه سیه کرد سپهر از هر سوی جمع سپه کرد سپه را سوی مغرب برد هموار که آن جا بود در چه مانده سالار فخرالدین اسعد گرگانی: فخرالدین اسعد گرگانی شاعر داستانگوی ایرانی نیمهٔ نخست سده پنجم هجری است. ولادت او با توجه به قرائن موجود باید در آغاز قرن پنجم هجری در گرگان بوده باشد . وفات فخرالدین اسعد بعد از سال ۴۴۶ و گویا در اواخر عهد طغرل سلجوقی اتفاق افتاده‌است. وی از داستان سرایان بزرگ ایران است و معتزلی مذهب بوده‌است. او هم‌زمان با سلطان ابوطالب طغرل (۴۲۹-۴۵۵) می‌زیسته‌است. او در فتح اصفهان با طغرل همراه بوده و بعد از آنکه سلطان از اصفهان به قصد تسخیر همدان خارج شد، فخرالدین اسعد با وی به همدان نرفت و با عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری حاکم اصفهان در آن شهر ماند و تا ز مستان سال ۴۴۳ را در آن شهر به سربرد. گفتگوهای او با امیر ابوالفتح مظفر به نظم داستان ویس و رامین توسط او انجامید.