روزنامه ایران(زمان قاجار)جلد نخست_بخش دوم

شماره های 40 تا 81 از 4 رجب 1288 تا 17 محرم 1289 مهشیدی «دورهء اول روزنامه«ایران».آغاز تأسیس روزنامه‌ ایران پس از اینکه در اوایل سال 1288 قمری در سلطنت ناصر الدین شاه ادارهء روزنامجات دولتی از علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه گرفته شد و به عهدهء محمد حسن خان اعتماد السلطنه گرفته شد و به عهدهء محمد حسن خان اعتماد السلطنه واگذار گردید به عوض‌ روزنامه‌های(علیه،دولت ایران و ملت سنیه)یک روزنامه‌ به نام روزنامهء ایران انتشار یافت و در حقیقت‌ روزنامهء رسمی دولتی روزنامه ایران گردید. شماره اول روزنامه ایران در تاریخ یکشنبه یازدهم‌ محرم 1288 قمری در دار الطباعه در جنب مدرسهء دار الفنون طبع و توزیع شده است.گر چه در روزنامه‌ ایران در هیچ جای آن اسمی از مدیر روزنامه نوشته‌ نشده ولی چون در آن تاریخ همان قسم که فوقا اشاره‌ کردیم عمل انطباعات دولتی با محمد حسن خان وزیر انطاباعات بوده و نیز در ذیل بعضی از مقالات امضاء محمد حسن«درج شده‌اند لذا باید مدیر روزنامه را همان‌ محمد حسن خان اعتماد السلطنه دانست.و اما اعضاء اداره روزنامه عبارت بودند از:میرزا علی خان نائینی و بعدا مرحوم میرزا محمد حسین ادیب ملقب به ذکاء الملک دو نفر نویسندهء روزنامه بودند و ضمنا ذکاء الملک رئیس دار الطباعهء دولتی نیز بوده است.میرزا ابو تراب،نقاش مخصوص و نقاشباشی وزارت انطباعات‌ و میرزا سید احمد کاتب روزنامه و استاد حبیب الله استاد مخصوص طبع و ملا غلامحسین مذهب و استاد محمد حسین صحاف روزنامه بوده‌اند.»2 از خصوصیات روزنامهء«ایران»یکی این است که‌ از همان شمارهء اول یک کتاب مهم را در آن به صورت‌ پاورقی به چاپ رسانیده است.بعضی از کتابهایی که در پاورقی آن به چاپ رسیده عبارتند از: 1.در شمارهء اول:تفصیل مسافرت کاپیتن‌ اطریشی به سمت قطب شمال.ترجمهء اعتماد السلطنه‌ محمد حسن خان. 2.علاوه بر تفصیل مسافرت کاپتین اطرطیشی، مطالبی به عنوان مسائل علمیه،ترجمه و تألیف‌ میرزا تقی خان کاشانی آمده است. 3.رمان رینسون و تواریخ مختلف مانند:«تاریخ‌ مراکش،تاریخ اصفهان،روزنامهء سفر مازندران‌ ناصر الدین شاه،و تاریخ سیستان.این دورهء روزنامهء «ایران»از سال 1288 تا سال 1313 ق که‌ اعتماد السلطنه در اثر سکته درگذشت،با مدیریت او انتشار یافت و پس از درگذشت او لقبش به برادرزاده‌اش‌ ادیب الملک رسید و او مدیریت روزنامهء«ایران»را به‌ عهده گرفت.پس از ادیب الملک،مدتی میرزا محمد قدیم باشی‌3عهده‌دار مدیریت«ایران»شد و نام روزنامهء «ایران»را به«ایران سلطانی»مبدل کرد،و مدتی را به‌ مدیریت روزنامهء«ناصری»اشتغال ورزیده است. دورهء دوم روزنامهء«ایران»را باید از چهار سال‌ پیش از کودتای 1299 شمسی یاد کرد که تا سال‌پس از شهریور بیست نشر آن ادامه داشته است.در این دوره،مدتی مدیریت«ایران»را سید حسن اردبیلی و زمانی میرزا محمد خان ملک زاده،برادر بهاد عهده‌دار بوده‌اند.