سیر رمان فارسی

. محمد رضا قانون پرور استاد ادبیات تطبیقی و ادبیات فارسی دانشگاه تگزاس است. وی در مقاله حاضر کل سیر تحول رمان فارسی را از آغاز تاکنون بررسی کرده است. این مقاله ابتدا در دایره المعارف رمان دانشگاه شیکاگو به چاپ رسیده است. با اینکه قصه گویی سنتی دیرینه در ایران دارد، داستان منثور و به ویژه رمان پدیده نسبتاً جدیدی در تاریخ ادبیات ایران به شمار می آید. بنا به سنت، نظم همیشه بر نثر ترجیح داده شده است به همین دلیل هم برای نوشتن داستان های بلند معمولاً از قالب نظم استفاده می کرده اند. تا اواخر قرن سیزدهم شمسی ادبیات منثور بیشتر تواریخ، رساله های فلسفی و علمی و مانند آنها را شامل می شده است. تعدادی داستان عاشقانه مشهور نوشته شده در عهد صفوی از این قاعده مستثنی بوده اند که می توان آنها را شکل های ابتدایی رمان مدرن فارسی به حساب آورد. استثنای دیگری که پیش از قرن بیستم وجود داشته، ژانر سفرنامه است. نویسندگان سفرنامه ها معمولاً قدم به عرصه خیال می گذاشتند و روایت هایی داستان گونه از مردم و مکان هایی که دیده بودند ارائه می دادند. این ژانر از لحاظ سبک روایی و ساختار، مدلی برای رمان نویسان ایرانی نسل بعد به وجود آورد. در واقع نخستین رمان مدرن ایرانی - سیاحت نامه ابراهیم بیگ (1274)- نوشته زین العابدین مراغه یی سفرنامه یی داستانی درباره فرد ایرانی الاصلی است که در مصر بزرگ شده و به سرزمین اجدادی اش سفر می کند. اگرچه مراغه یی از قالب و سبک ژانر سفرنامه در قرن سیزدهم استفاده می کند ولی در واقع هدف او از نوشتن این رمان انتقاد سیاسی و اجتماعی است؛ رویکردی که مورد تایید عده زیادی از روشنفکران اصلاح طلب ایرانی بود که در دهه های پایانی قرن سیزدهم ظهور کردند و دست کم تا حدی در جنبشی که در نهایت در سال های 1289- 1284 به انقلاب مشروطه انجامید، نقش داشتند. مراغه یی به جای اینکه به شیوه معمول میان اصلاح طلبان آن عصر رساله یی جنجال برانگیز بنویسد تا حدودی برای فرار از پیامدهای ناشی از خشم حکومت تصمیم می گیرد از داستان برای بیان عقایدش بهره بگیرد... حق تکثیر: آزاد