سیر تکوین اندیشه های هابرماس

یورگن هابرماس، بی تردید یکی از بزرگترین و مشهورترین متفکران و فیلسوفان در قید حیات، در آلمان و سراسر جهان میباشد. حوزه مطالعات و آثار او بسیار وسیع و متنوع بوده و شامل فلسفه، جامعه شناسی، فرهنگ و سیاست می شود. او به همراه ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو که استادانش نیز بوده اند، از ارکان مکتب فرانکفورت محسوب می شود و می دانیم که در خلال سالهای دهه 1960 مکتب فرانکفورت در عرصه علوم اجتماعی از شهرت، اعتبار و تاثیر و نفوذ چشمگیر و فوق العاده ای برخوردار شد. یکی از مضامین عمده نظریات مکتب فرانکفورت این است که کلیه جوامع سرمایه داری از نظر ساختار و ایدئولوژی مشابه و همانند یکدیگر بوده، تحت سلطه دستگاه متمرکز دولتی قرار دارند که جزء لاینفک شیوه تولید سرمایه داری به شمار می رود. به نظر هابرماس جامعه سرمایه داری به صورت یک نظام سرمایه داری دولتی درآمده است که بیش از حد متمرکز، قاعده مند و انتظام یافته شده است. هابرماس با این استدلال که جامعه را باید همزمان به مثابه سیستم و زیست جهان تلقی نمود، زیست جهان را قلمرو فرهنگ، شخصیت، معنا و سمبل ها تعریف می کند که جملگی زیربنا واساس ارتباط و مفاهمه را تشکیل می دهند. اما در بطن نظریه انتقادی هابرماس، تناقضی بین نظریه جبرگرای سیستم ها و نظریه اراده گرای کنش به چشم می خورد. زیست جهان عرصه عمل انسانی را میسازد و استقلال از طریق زبان و ارتباط با «پروژه روشنگری» که آدورنو و هورکهایمر آن را نادیده گرفتند، همچنان به صورت یک امکان باقی می ماند. ولی از آنجا که زیست جهان مدام در معرض تهدید از سوی احکام سیستمی حاکم برتولید و سوددهی قرار دارد، لذا کنش متقابلی که از طریق «واسطه زبان» صورت می گیرد، ممکن است به وسیله زبانی که دیگر حاوی عناصر عقلانی وعام حقیقت نیست، دستخوش تحریف و کژدیسگی گردد.اگر زیست جهان مستعمره شود، نتیجه آن تمرکز فرهنگ، افزایش انفعال و افول اقتدار خواهد بود. مقاله حاضر که نوشته دتلف هورستر متفکر و نقاد معروف و معاصر آلمان است، سیر تکوین اندیشه های هابرماس را در رابطه با موارد فوق، بررسی می نماید.