سیری در زندگی سیاسی و ادبی علی دشتی

. علی دشتی فرزند شیخ عبدالحسین دشتستانی، در ۱۱ فروردین ۱۲۷٣ خورشیدی در کربلا زاده شد.. پدرش، روحانی خوشنام و مورد احترام بود و گاه در عتبات و گاه در دشتستان و بوشهر به‌سر می‌برد. در زادروز و جایگاه تولد علی دشتی اختلاف است. ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد می‌نویسد: "وی در سال ۱۲۷۴ خورشیدی (در حدود ۱۳۱۲ قمری) در محله پشت بازار کربلا در یک خانوادهٔ ایرانی به‌دنیا آمد. اما خانوادۀ او "از مردم روستای تلخو در شهرستان دشتی، استان بوشهر است. از ســوی دیگر، بهرام چوبینه می‌نویســد: "علی دشــتی در ســال ١٢٧٧ خورشـیدی (١٨٩٨ میلادی) دو سال پس از ترور ناصرالدین شاه در دشتستان، در نزدیکی ساحل خلیج فارس در ناحیه‌ای دورافتـاده بین بنـدر دیلـم و بوشــهر زاده شــد. در حالی که علی دشــتی در فرم‌های مشــخصات مجلـس ســنا، به‌خـط خـود، زمـان و محل تولـد خویـش را ۱۱ حمل (فروردین) ۱۲۷٣ خورشــیدی در کـربلا ذکـر کـرده اســت. شیخ عبدالحسین دشتی چهار پسر به‌نام‌های علی، محمد، عبدالله، پرویز و گویا چهار دختر داشت. به‌نوشته غلامحسین مصاحب، "شیخ محمد تابع دولت عراق بود. چند سال قبل که نصولی به تحریک انگلیس‌ها برای ایجاد نفاق بین شیعه و سنی در عراق رساله‌ای به‌نام الدوله الامویه فی الشام راجع به دفاع یزید در واقعه کربلا نوشت و دولت عراق او را تبعید کرد، شیخ محمد، برادر شیخ علی، به طرفداری او برخاست. دولت عراق در صدد تبعید او به موصل برآمد اما وی سرپیچی کرد و در اتاق وزیر فرهنگ عراق به او فحاشی نمود و پس از این‌که کتک زیادی خورد فراراً به ایران آمد و اگرچه دولت عراق از مجاری رسمی در صدد بازگرداندن او برآمد ولی به علت نفوذ برادرش موفق نگردید. به‌هر روی، به‌گفتۀ بهرام چوبینه "شیخ عبدالحسین دشتستانی، میل داشت تنها پسر خود را در سلک صاحبان علم و دانش در آن زمان پرورش دهد. به این سبب فرزندش را در سنین جوانی همراه خود به نجف و کربلا برد تا در حوزه‌های طلاب علوم دینی به کسب دانش پردازد. نجف و کربلا در یک صد سال پیش از مهم‌ترین مراکز دروس دینی بودند و بیشتر رجال مذهبی آن دوران در این حوزه‌ها تحصیل و یا تدریس می‌کردند. بنابر این، علی دشتی تحصیلات خود را در مدرسه حسینی ایرانیان در عتبات تا مقطع سطح به پایان برد و مدتی در دروس خارج نیز تلمذ کرد. قسمتی از اصول را نزد حاج سید حسین فشارکی و کفایه آخوند خراسانی را نزد حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی فراگرفت. میزان تحصیلات دشتی در عتبات، مانند پیشینه خانوادگی او، بعدها دستمایه مناقشات سیاسی شد. مخالفان دشتی نه تنها او را طلبه‌ای بی‌سواد و بی‌اخلاق معرفی کرده‌اند بلکه پدر و برخی دیگر از اعضای خانواده او را نیز هدف حملات خود قرار داده‌اند. در ورقه تایپی که با عنوان "بیوگرافی آقای دشتی" در پرونده ساواک وی ضبط شده و به یقین نوشته یکی از مخالفان دشتی است، چنین می‌خوانیم: "علی دشتی فرزند یکی از کفش‌دارهای نجف است که در اثر حوادثی توقف در عراق عرب را جایز ندیده و به ایران آمد. چون تحصیلات دینی کامل نداشت و فقط عربی را خوب بلد بود ناچار با کمک برادرش که پیشکار خزعل بوده در فرهنگ خوزستان استخدام می‌شود. یحیی آرین‌پور پدر دشتی را "از فحول علمای عصر خود" معرفی می‌کند که "به ورع و تقوا" مشهور بود. به‌نوشته آرین‌پور، دشتی "یک قسمت از اصول را در محضر حاج سید حسین فشارکی و کفایه آخوند را نزد حاج شیخ عبدالکریم یزدی، که هر دو از مجتهدین بزرگ بودند، تحصیل کرد. دکتر سید جعفر حمیدی از پدر دشتی با عنوان "شیخ عبدالحسین مجتهد دشتی" یاد کرده است. با توجه به جایگاه محترم شیخ محمدحسین مجتهد برازجانی، شوهر خواهر علی دشتی، در مناطق جنوبی فارس و بوشهر و نقش وی در جهاد ۱٣٣٦ قمری بر ضد استعمار بریتانیا، ادعاهای غیرمستند و بعضاً متناقض مخالفان علی دشتی را درباره سوابق خانوادگی و مسائل اخلاقی دوران نوجوانی او باید از نوع اتهامات ناشایست متداول در مبارزات سیاسی آن دوران شمرد.. دشتی در ۱۱ اسفند ۱۳۰۰ روزنامهٔ "شفق سرخ" را منتشر کرد. او هدف خود را "تولید انقلاب افکار و تهییج روح و بیداری جامعه" اعلام کرد، اما این هدف خوشایند دولت‌های وقت نبود. در نتیجه شفق سرخ بارها به سبب چاپ مقالات تندش دچار توقف شد. خســتین‌بار تـوقیف این روزنامـه در ســال ۱۳۰۱ در کابینـهٔ قـوام‌الســلطنه اتفـاق افتـاد.دشتی که محیط اصفهان را برای جولان روح سرکش خود کافی نمی‌دید به تهران آمد و با همان حرارت و التهاب و تهوّر به انتشار مقالات کوبنده‌ای بر ضد دولت پرداخت ... این بود که دشتی را برای تحقیقات به تأمینات [اداره آگاهی] کشانیدند. وی در سال ۱۳۰۶ به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد اما در ۱۳۱۴ به زندان افتاد. دشتی در زندان اولین کتاب خود را که "ایام محبس" نام داشت نوشت و با چاپ و انتشار آن شهرت زیادی به عنوان یک نویسنده بدست آورد. "ایام محبس" یک کتاب کاملاً احساسی دربارهٔ یک موضوع کاملاً سیاسی بود. در سال ۱۳۱۸ دوباره به نمایندگی مجلس شورای ملّی برگزیده شد و سال‌ها به وکالت مجلس مشغول بود. در آذر ۱۳۲۰ همراه با جمال امامی و ابراهیم خواجه‌نوری جزو هیئت مؤسسان حزب عدالت بود و در طی دهه ۱۳۲۰ همراه با این حزب در صحنه انتخابات مجلس فعال بود. وی از سال ۱۳۳۳ تا ۱۳۵٧ سناتور در مجلس سنا بود و پس از انقلاب سال ۱۳۵۷، مدتی را در زندان به‌سر کرد. در نهایت در ۲۶ دی ۱۳۶۰ در بیمارستان جم در تهران درگذشت. آثار: داستان: فتنه (۱۳۲۳) سایه جادو (۱۳۳۰) ایام محبس هندو (۱۳۳۳) تخت پولاد آثار پژوهشی: ۲۳ سال نقشی از حافظ (۱۳۳۴) سیری در دیوان شمس (۱۳۳۷) قلمرو سعدی (۱۳۳۸) شاعری دیر آشنا (۱۳۴۰) دمی با خیام (۱۳۴۴) در مدح قمر تاح (۱۳۴۵) تصویری از ناصرخسرو (۱۳۶۲) عقلا برخلاف عقل ترجمه: اعتماد بنفس اثر ساموئل اسمایلز نوامیس روحیه تطور ملل اثر گوستاو لوبون تفوّق انگلوساکسون مربوط به چیست؟ اثر ادمون دومولن[٢٧]