آشنایی باحروف خط دین دبیره

ایرانیان قبل از اسلام هفت خط مختلف داشتند که هر یک را برای مقصدی به کار می‌بردند. اسامی و خصوصیات هر یک از آن‌ها از این قرار است: 1- آم دبیره یا هام دبیره. این خط به موجب نمونه ابن ندیم و آثاری که در دست است حروف‌اش از خط‌های دیگر ایران کمتر بوده زیرا صدا هایی که مخرج مشترک دارند با یک حرف می‌نوشتند. مثلا برای آ/ ا/ ه/ خ یک حرف به کار می‌رفته است. آم دبیره خط عمومی بوده و آن را با بیست و هشت شیوه می‌نوشتند و در زمان آذرخور که حمزه اصفهانی از او نقل کرده است نام بسیاری آز آن شیوه‌ها فراموش شده بود و آن چه به یاد مانده این‌ها است: داد دبیره (برای احکام دادگستری)؛ شهرآمار دبیره (برای حساب‌های شهر)؛ گنج آمار دبیره (برای حساب‌های خزانه)؛ کده آمار دبیره (برای حساب‌های کشور)؛ آخورآمار دبیره (برای حساب‌های اصطبلات)؛ آتشان آمار دبیره (برای حساب‌های آتش[گاه‌ها])؛ روانگان آمار دبیره (برای حساب‌های اوقاف). 2- گشته دبیره. این خط بیست و هشت حرف داشته و با آن پیمان‌ها و فرمان‌ها را می‌نوشتند و روی دینار و درهم و انگشتر نقش می‌کردند. در چاپ‌های فهرست ابن ندیم دو نمونه چرخیده و نچرخیده از این خط دیده می‌شود. حمزه اصفهانی گشته را تغییر یافته ترجمه کرده است و این کلمه مهم تاریخی در ظاهر ساختن وضع طبیعی حروف و چرخانیدن آن‌ها فوق العاده مفید واقع شده است. 3- نیم گشته دبیره. این خط نیز دارای بیست و هشت حرف بوده و با آن طب و فلسفه را می‌نوشتند. نمونه‌ای از این خط در فهرست ابن ندیم داده شده و معلوم می‌شود تا اواخر قرن چهارم هجری کتب فلسفه و طب قدیم ایران با این خط وجود داشته است. 4- فرورده دبیره. این خط دارای سی و سه حرف بوده و منشورهای پادشاهی را با آن می‌نوشتند و ظاهرا این همان نامه دبیره است که عبدالله بن مقفع آن را [به] کتابت رسائل ترجمه کرده و ابن ندیم در فهرست از او نقل کرده است و راجع به این خط و هام دبیره عبارات ابن ندیم واضح نیست. 5- راز دبیره. این خط برای نوشتن رازهای پادشاهان بوده و چهل حرف داشته و ظاهرا شاه دبیره و راز سهریه که در ابن ندیم ذکر شده همین خط است. 6- دین دبیره. این خط بی‌نظیر دارای شصت حرف است و برای نوشتن قرائت سرودهای دینی به کار می‌رفته است. 7- ویسپ دبیره. معنی ویسپ دبیره خط کلی و جامع همه خطوط است. با این خط زبان رومی و قبطی و بربری و هندی و چینی و ترکی و نبطی و هر اشاره و هر صدایی حتا صدای شرشر آب را می‌نوشتند. به روایت مسعودی این خط (160) حرف و به روایت ابن ندیم (365) حرف داشته است و ظاهرا هر دو روایت درست می‌باشد. زیرا که مسعودی فقط از نوشتن لغات امم اسم برده ولی ابن ندیم نوشته است هر اشاره و هر صدا حتا صدای شرشر آب را با آن می‌نوشتند. از این قرار معلوم می‌شود برای نوشتن صداهای غیر انسانی و اشارات (205) حرف از حروف ویسپ دبیره به کار می‌رفته است. این بود شرح مختصری از خط‌های هفتگانه ایران و چون ایرانیان از رموز خط خود آگاه بودند می‌توانستند با کم و زیاد کردن حروف خط‌های متعدد داشته باشند و دیگران حتی موفق به تکمیل خط خود هم نشدند. حق تکثیر: آزاد, نشر الکترونیک