تاریخ احزاب سیاسی ایران - جلد 2

ملک‌الشعرا بهار از سنین نوجوانی و جوانی با فرهنگ و سیاست آشنایی علمی و عملی پیدا کرد و در این راه با تحمل انواع سختی‌ها و معضلات، کوشش‌ها و روشنگری‌های خود را به منصه ظهور رساند و در مسند تصمیم و قانون‌گذاری در مجلس و حزب قرار گرفت و در زمره برجستگان دوره اول مشروطیت ایران قلمداد گردید و از همین طریق ما را بر بسیاری از وقایع آشکار و پنهان زمان آگاه کرد و در دوره استبداد با روی آوردن به کتاب‌های تاریخی و بررسی و انتشار آنها، به تاریخ شناخت گسترده‌تری یافت به‌طوری که برازنده بود تاریخ روزگار پرآشوب خود را به رشته تحریر درآورد و به انتظار جامعه پاسخ دهد. وی با تشویق کردن جوانان به شناخت گذشته و دور کردن لطمه‌های خیانت‌آمیز و جاهلانه به تاریخ، مسامحه و تعلل را کنار گذاشت و بدون هیچ ادعایی با پذیرش بودن سهو و نسیان، تاریخ احزاب سیاسی ایران را نخست در روزنامه مهر ایران و نوبهار و آن‌گاه به صورت دو جلد کتاب که جلد دوم آن، همت شادروان مهرداد بهار را همراه داشت، به نسل جدید ایران ارائه کرد. این کتاب با همه کمبودها و نقصان‌ها و گاه اشتباهات و خطاهای کوچک و حتی احتیاط کاری‌ها، در زمره بهترین کتاب‌های شناخت جامعه سیاسی ایران از نهضت مشروطیت تا سلطنت رضا خان است و بهار در نگارش آن صداقت علمی و بی‌غرضی خود را نشان داده است و هیچ محققی از خواندن و بررسی آن و بهره‌وری از آن بی‌نیاز نیست. کتاب مرحوم بهار و چند کتاب همسان دیگر، نه تنها اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران را در آن روزگاران آشکار کرده بلکه نسل پژوهشگر تاریخ معاصر ایران را با شیوه‌های تاریخ‌نویسی و تحولات آن آشنا می‌سازد اما بهار به‌گونه داشتن از تبار فضیلت‌مداری در برابر انواع زورمندان زمان نگارش تاریخی و اجتماعی خود را ناله حق‌طلبانه مردم ایران دانسته و تسلیم ستم‌گران نابخرد و دنیاپرستان سیه‌دل نشده است حق تکثیر : آزاد