حزب رستاخیز ؛ از تاسیس تا فرجام ( تاریخ ایران 5 )

در دوم ماه مارس سال ۱۹۷۵ محمدرضا شاه پهلوی، با لغو نظام چند حزبی ایران مردم کشور را غافلگیر کرد. حزب رستاخیز به تنهایی جانشین نظام چند حزبی ایران شد. در فاصلهٔ مارس ۱۹۷۵ تا اکتبر ۱۹۷۸ تلاش برای سازماندهی این حزب ناکام ماند و به نارضایتی مردم دامن زد. در اول اکتبر ۱۹۷۸ در اوج ناآرامی‌های سیاسی، آخرین دبیرکل حزب استعفا داد و در‌های رستاخیز برای همیشه بسته شدند. این تصمیم نیز همچون دیگر تصمیم‌های اتخاذ شده پس از سقوط دکتر مصدق در سال ۱۹۵۳، نشان از بیم و هراس داشت؛ هراسی که به دنبال قیام‌های مردمی سال ۱۹۶۳ شدت یافته و با افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ به اوج رسید. طی سال‌هایی که از انقلاب ایران گذشت، خاطرات بسیاری منتشر شدند که شرایط سیاسی - اقتصادی دوران پهلوی را بررسی می‌کردند. اکثر این آثار با پشتیبانی مرکز مطالعات خاورمیانهٔ دانشگاه هاروارد منتشر شده‌اند. این مرکز همچنین پروژهٔ تاریخ شفاهی را راه‌اندازی کرد که شامل نقطه نظرات ۱۳۱ نفر است. به گفتهٔ ویراستار مجموعه این افراد در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ نقش مهمی در حوادث و تصمیم‌گیری‌های سیاسی ایفا کرده‌اند و یا از نزدیک شاهد این حوادث و تصمیم‌گیری‌ها بوده‌اند. میکروفیش اکثر این مصاحبه‌ها در ۹ کتابخانه در کشورهای مختلف نگهداری می‌شود. پس از مدتی مرکز مطالعات خاورمیانه تعدادی از این مصاحبه‌ها را منتشر کرد. با بررسی شرایط سیاسی این دوران این پرسش پدید می‌آید که چگونه ایدهٔ نظام تک حزبی در ذهن شاه شکل گرفت؟ در این مصاحبه‌ها پاسخ واضحی به این سؤال پیدا نمی‌کنیم؛ چه کسی مشاور شاه بود و چرا شاه حاضر شد تا این تصمیم که به وضوح فاجعه‌آمیز بود را بپذیرد؟ عبدالمجید مجیدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه (۱۹۷۷-۱۹۷۳) می‌گوید: «ایدهٔ تاسیس حزب رستاخیز ناگهان از کجا ظاهر شد؟ چه کسی آن را پیشنهاد کرد؟ این واقعا یک سؤال بزرگ در ذهن من است.» این مقاله قصد دارد تا به توصیف شرایطی بپردازد که تحت آن، شاه به این باور رسید که تنها راه نجات حکومتش، ایجاد نظام تک حزبی است. نویسندهٔ مقاله زمانی که نخستین بار این ایده به شاه ارائه شد، حضور داشت. حق تکثیر: آزاد