تاریخنامه ی هرات

به تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد «تاریخ نامه هرات» قدیمی‌ترین تاریخ محلی باقی مانده از هرات به فارسی اثر «سیف بن محمد بن یعقوب هروی» معروف به «سیفی هروی» است. از آنجا که کتاب درباره حوادث زمان مؤلف و مستند به اطلاعات شخصی یا گزارش راویان و شاهدان عینی است، به خاطر برخی از تفاصیل منحصر به فرد، ماخذ مستندی از تاریخ هرات در سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری و دوران فرمانروایی «آل کرت» است، علاوه بر این سیفی‌هروی درباره وقایع پیش از دوران خود از منابعی استفاده کرده که اکنون در دست نیست. سیفی چنان‌که خود گفته، تاریخ نامه هرات را مشتمل بر 400 فصل در تاریخ و شرح حال امرا و فرمانروایان و مأموران بلندپایه هرات تألیف کرده است. اما آنچه اکنون از تاریخ نامه هرات در دست است، مشتمل بر 138 فصل است. عناوین اصلی کتاب شامل: مقدّمه ؛ [مقدمه مؤلف]؛ 1. شهر هرات را کی ساخته است؟؛ 2. احادیث رسول علیه السلام در باب هرات ؛ 3. آمدن تولی خان به خرابی خراسان ؛ 4. خراب کردن مرو و قتل خلق مرو؛ 5. خراب کردن نیشابور و قتل خلق نیشابور؛ 6. خراب کردن حصار کو و کورینان ؛ 7. خراب کردن توی و کوسویه ؛ 8. خرابی شهر هرات بار اول ؛ 9. خرابی شهر هرات بار دوم ؛ 10. حکایت خطیب جغرتان و عیّاران شهر هرات ؛ 11. قنقلیان و قتل ایشان در مسجد جامع هرات ؛ 12. مشورت پادشاه قاآن جهت عمارت شهر هرات ؛ 13. حکومت امیر عزّ الدین و شحنگی قستای ؛ 14. وفات امیر عزّ الدین و رفتن پسر او امیر محمد به ترکستان ؛ 15. حکومت خرلق و امیر محمد عزّ الدین در هرات ؛ 16. حکومت ملک مجد الدین کالیوینی در هرات ؛ 17. روش و آیین ملک مجد الدین کالیوینی ؛ 18. سبب قتل ملک مجد کالیوینی ؛ 19. حکومت شمس الدین محمد در هرات ؛ 20. وفات شمس الدین محمد کالیوینی ؛ 21. نسب ملک شمس الدین کرت ؛ 22. حکایت ملک رکن الدین خیسار؛ 23. وصیت ملک رکن الدین ؛ 24. جلوس ملک شمس الدین ؛ 25. دربند افتادن ملک شمس الدین و خلاص او؛ 26. رفتن ملک شمس الدین پیش منکو خان ؛ 27. قتل ضیاء الملک شرف الدین بیتکجی ؛ 28. قتل ملک سیف الدین غرجستان ؛ 29. رفتن ملک شمس الدین به افغانستان ؛ 30. چوب زدن ملک شمس الدین اباجی را؛ 31. فرستادن ملک شمس الدین جاهورا به افغانستان ؛ 32. آمدن ملک تاج الدین پیش ملک شمس الدین ؛ 33. قتل ملک شاهنشاه و ملک بهرامشاه کرد؛ 34. فتح حصار تیری ؛ 35. فتح حصار کهیرا و قتل شعیب افغان ؛ 36. فتح حصار دوکی و قتل سندان افغان ؛ 37. در قتل طایفه دزدان افغانی ؛ 38. فتح حصار ساجی ؛ 39. قتل ملک علی ملک سجستان ؛ 40. منع سجزیان از سلاح بستن ؛ 41. رفتن ملک شمس الدین به محاصره بکر؛ 42. قتل میرانشاه و سالار کرد؛ 43. گریختن ملک تاج الدین کرد؛ 44. رفتن ملک شمس الدین به جنگ نکودر؛ 45. حکایت مرکتای و ملک تاج الدین خار؛ 46. قتل ملک تاج الدین خار؛ 47. آمدن امرا به هرات به جهت کارخانه ساختن ؛ 48. چوب خوردن مرکتای، شحنه هرات ؛ 49. رفتن ملک به دربند باکو و صفت جنگ او؛ 50. مسخّر گردانیدن مردم تیراه ؛ 51. آمدن براق از ماوراء النّهر به خراسان ؛ 52. حرب ابقا با براق و فتح او؛ 53. حکومت ملک بلبان در هرات ؛ 54. حکومت ملک ترک در هرات ؛ 55. حکومت ملک بهاء الدین در هرات ؛ 56. آمدن امرا به شماره شهر هرات ؛ 57. نیکویی حال خلق هرات ؛ 58. ایلچی فرستادن ابقا نزد ملک شمس الدین ؛ 59. رفتن ملک شمس الدین به عراق ؛ 60. وفات ملک شمس الدین در تبریز؛ 61. جلوس ملک شمس الدین کهین به جای پدر؛ 62. صفت عدل ملک شمس الدین کهین ؛ 63. رفتن ملک شمس الدین کهین به قلعه خیسار؛ 64. محاصره قندهار؛ 65. تربیت و عدل ملک شمس الدین کهین در باب مردم هرات ؛ 66. حکومت ملک علاء الدین در شهر هرات ؛ 67. آمدن پادشاهزاده ارغون به هرات ؛ 68. مخالفت هندونوین با امراء بادغیس ؛ 69. گرفتن ملک شمس الدین کهین هندونوین را؛ 70. خلعت فرستادن ارغون جهت ملک شمس الدین ؛ 71. پریشانی هرات و جلاء مردم ؛ 72. آمدن ایاجی نکودری به هرات و غارت خلق ؛ 73. صفت خرابی شهر هرات ؛ 74. آمدن امیر نوروز جهت عمارت شهر هرات ؛ 75. نامه نوشتن امیر نوروز به ملک شمس الدین کهین ؛ 76. جواب ملک ؛ 77. آمدن ملک فخر الدین از قلعه خیسار؛ 78. رفتن ملک فخر الدین به خواف و فراه ؛ 79. آمدن دوا به خراسان و گرفتن ملک فخر الدین برکت را؛ 80. حرب دوا با خلق کوسویه و فوشنج ؛ 81. در بند افتادن ملک فخر الدین و خلاص او؛ 82. تخلف نوروز و قتل او؛ 83. عظمت و حکومت ملک فخر الدین ؛ 84. آمدن اولجایتو به محاصره هرات ؛ 85. عمارات ملک فخر الدین در شهر هرات ؛ 86. در امر به معروف و نهی از منکر که ملک فخر الدین فرمود؛ 87. رفتن ملک فخر الدین به اسفزار و حکایت ابو سعید نهی ؛ 88. حکایت صدر الدین خطیب و یاران او؛ 89. خلعت فرستادن اولجایتو به ملک فخر الدین ؛ 90. در آسایش خلق هرات ؛ 91. وفات ملک شمس الدین ؛ 92. آمدن دانشمند بهادر به محاصره هرات ؛ 93. قتل دانشمند بهادر و حکومت جمال الدین محمد سام ؛ 94. آمدن بوجای به محاصره هرات ؛ 95. وفات ملک فخر الدین ؛ 96. قتل پهلوان بار احمد و محمود فهاد؛ 97. صفت قحط و قتل محمد سام و خرابی هرات ؛ 98. صفت ملک غیاث الدین ؛ 99. رفتن ملک غیاث الدین به عراق بار اوّل ؛ 100. حکومت ملک غیاث الدین در هرات ؛ 101. رفتن ملک به قلعه خیسار؛ 102. آسایش و فراغت خاطر خلق هرات ؛ 103. بد گفتن امرا از ملک در پیش اولجایتو؛ 104. رفتن ملک غیاث الدین به عراق کرت دوم ؛ 105. جور و تعدی دلدای و بوجای بر مردم هرات ؛ 106. رفتن لشکر خراسان به تکناباد به حرب داود خواجه ؛ 107. وفات ملک علاء الدّین ؛ 108. حرب لشکر خراسان با لشکر ماوراء النّهر؛ 109. فرستادن ملک غیاث الدین مولانا صدر الدین را به قضاء هرات ؛ 110. نواخت اولجایتو ملک غیاث الدین را؛ 111. آمدن ملک غیاث الدین از عراق ؛ 112. قتل بوجای و انهزام لشکر خراسان ؛ 113. حرب ملک با آوجی بلا؛ 114. حکایت یسور و تخلّف او با کبک ؛ 115. جور یساول بر خلق هرات ؛ 116. رفتن یساول پیش یسور و قتل یساول ؛ 117. عهدنامه های سلطان ابو سعید و یسور به یکدیگر؛ 118. تخلف منقان و امرا با بکتوت ؛ 119. رفتن یسور به سجستان ؛ 120. نامه ملک غیاث الدین به امراء خراسان ؛ 121. در نامه ها که یسور و ملک به هم نوشتند؛ 122. رفتن یسور به مازندران و خرابی که لشکر او کرد؛ 123. لشکر فرستادن به بادغیس ؛ 124. حرب لشکر ملک با مبارکشاه ؛ 125. حرب ملک با سلطان و بکتوت ؛ 126. حرب شاهزاده یسور با ملک ؛ 127. تخلف ملک قطب الدین اسفزار؛ 128. فتح ملک غیاث الدین بر ینالتکین و گرفتاری فراهیان ؛ 129. زوال حکومت ملک قطب الدین ؛ 130. عمارات ملک غیاث الدین در شهر هرات ؛ 131. فتح حصار زره ؛ 132. فتح حصار نیازآباد؛ 133. حرب مابیژناباد؛ 134. رفتن ملک به حرب یسور و قتل یسور؛ 135. فتح حصار تولک ؛ 136. رفتن ملک غیاث الدین به حج ؛ 137. حکومت ملک شمس الدین ؛ 138. تاخت فراه ؛ توضیح پاره ای از کلمات و عبارات ؛ فهرست راهنما؛ فهرست مطالب کتاب حق تکثیر: اساطیر، 1383