تاریخ الوزراء

به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه نجم الدین ابوالرجاء قمی، مؤلف « تاریخ الوزراء » ، در قرن ششم و در عهد سلجوقیان زندگی کرده است. وی علاوه بر نویسندگی ، شاعر هم بوده و اشعاری به عربی و فارسی از او به جا مانده است. کتاب ، بر منوال نفثةالمصدور، تألیف وزیر شرف الدین انوشروان بن خالد است. تألیف اثر،که نثری فنی دارد، در سال ۵۸۴ هجری قمری، یعنی یکی از سالهای پایانی عمر مؤلف بوده است. اهمیت آنچه وی در کتاب خود می گوید در این است که او خود در زمانی می زیسته که اتفاقات در حال صورت پذیرفتن بوده و شاهد آنها بوده یا این که اگر او حوادث را به چشم خود ندیده آنها را شنیده است. کتاب، شرح انتصاب ، عزل و سایر اتفاقات دوره وزارت هفده وزیر سلاجقه غرب ایران را از سال ۵۲۶ یعنی زمان وزارت قوام الدین ابوالقاسم درگزینی تا وزارت صاحب عزیزالدین در سال ۵۸۴ در خود دارد. نام کتاب حاضر می بایست «تاریخ وزارء سلاجقه عراق» می بود. زیرا زندگی و اتفاقات دوره وزارت وزرای شعبه غربی سلطنت سلجوقیان را در بردارد. البته جز پانزده سال آغاز سلطنت این سلسله در غرب ایران (یعنی از سال ۵۱۱ ه.ق، سال بر تخت نشینی محمود، تا ۵۲۶ ه.ق) و شش سال پایانی این سلسله (یعنی از ۵۸۴ه.ق که سال تألیف اثر حاضر است تا ۵۹۰ ه. ق که سال مرگ طغرل سوم، آخرین پادشاه این سلسله است). یعنی مجموعاَ ۲۱ سال از وزارت این سلسله را در خود ندارد. « تاریخ الوزراء »، از جهاتی از جمله ادبی، تاریخی، جامعه شناسی، دیوانی و کشورداری حائز اهمیت فراوان است و منبعی مهم و تا حدی نامکشوف به حساب می آید . اثر دو اشکال عمده دارد و آن این که نویسنده ، جز در مواردی بسیار نادر و آن هم به صورت غیر مستقیم، ذکر نمی کند که هر یک از وزرای مندرج در کتاب در چه سالهایی متصدی مقام وزارت بوده و وزیر کدامیک از پادشاهان سلجوقی غرب ایران بوده اند. حق تکثیر: تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363