تاریخ ترک های آسیای میانه

از جمله نادرترین اثار تاریخی باقیمانده از اقوام ترک که برای ترک شناسان ومورخان تاریخ ترکان اهمیتی یکسان دارد ٫ در درجه اول باید از قدیمی ترین اثر تاریخ باقیمانده به زبان ترکی یاد کرد که همان کتیبه های اورخون است . این کتیبه از قرن هشتم میلادی باقیمانده و در نیمه دوم قرن نوزدهم یافت شد وراز و رمز زبان و خط ان کشف و خوانده شد. این اثر به مردمانی تعلق دارد که برای اولین بار در تاریخ خودرا « ترک(turk) نامیده اند. این قوم در قرن ششم درعرصه تاریخ ظاهرمیشود و در مدت زمانی کوتاه بر تمامی اقوام ساکن سراسر دشت های ( استپ ها ) میان مرزهای چین و ایران و امپراطوری بیزانس مسلط می شود به علت همین همسایگی، این اقوام با کشورهای مذکور است که در مقایسه با منابعی که ما در موردامپراطوری چادرنشینان در دست داریم و منحصرا ازطریق اثار مورخان چینی انها را می شناسیم منابع موجود درباره اقوام ترک مورد بحث بسیار متنوعتراست. از این گذشته ٫ منشا ترکی فاتحان قرن ششم میلادی ٫ حتی پیش از کشف و باز خوانی کتیبه اورخون ٫هیچگا ه مورد تردید نبوده است.اگر چه درباره ترجمه و تغییر واژه چینی تو ـ کیو (tou - kiue ) به « ترک » بحث و جدل بسیار شده است ٫اما در باره واژه تورکوی ( Tourkoi ) که درمنابع بیزانس امده و منظور از ان همان « ترک » بوده است ٫ هیچ اعتراضی نشده است. دولت ترکها در قرن ششم میلادی وجه تمایزی بارز با دولتهای دیگری که اقوام چادر نشین تشکیل داده اند دارد و ان این ست که بجای اطاعت از یک نفر٫از یک دودمان فرمانروا اطاعت می کند خانهایی که در بخش باختری امپراطوری فرمان می رانند از همان اغاز تشکیل دولت کاملا مستقل اند : اینان سفرای دولتهای دیگر را به حضور می پذیرفتندو بدون اعزام انان به بخش خاوری امپراطوری شخصا ا انان قراردادهایی انعقاد می کردند٫درست همان گونه که نخستین خانهای « اردوی طلایی » دردوران امپراطوری مغولها عمل می کردند. حق تکثیر: تهران، توس، 1376