تذکره حزین لاهیجی

مصحح: ابوناظم محمدحامدعلی‌حامدبن‌حافظ غلام‌علیخان شاه آبادی(قرن۱۴) شامل تاریخ حزین و احوال یکصد تن از بزرگان دوره‌ی صفویه. درباره‌ی حزین لاهیجی نامش محمد است و علی نیز خوانده می‌شد و تذکره‌نویسان محمدعلی ذکر کرده‌اند. در سال 1103 ﻫ . ق در شهر اصفهان چشم به دنیا گشود. نام پدرش ابیطالب و نام جدش عبدالله است و نسب او تا 16 پشت به شیخ زاهد گیلانی صوفی بزرگ قرن هفتم، متوفی به سال 700 ﻫ . ق می‌رسد. پدرش از مردم لاهیجان بوده ازاین رو به حزین لاهیجی شهرت یافته است. از کودکی به فراگرفتن علوم خود پرداخته و از آن پس نیز همواره در تلاش آموختن بوده است و حتی در مسافرتهایی که با پدرش کرده از محضر وی استفاده‌ها برده و در طول سفر هم کتابهایی را خوانده است. زندگی حزین از حیث سفرهای بسیار و دیدن گوشه و کنار ایران و هند و عراق و حجاز دارای اهمیت است و حوادثی که در زندگی او روی داده در زندگی کمتر کسی از شاعران ایران دیده شده است. نخستین بار در سیزده سالگی به همراه پدر به شوق دیدار خویشاوندان خود به گیلان سفر کرده و عده‌ای از فضلا را در راه بدیده است. در سال 1130 ﻫ . ق پس از مرگ پدر و مادر با مادربزرگ و برادرانش از اصفهان به شیراز می‌رود. در سال 1136 ﻫ . ق هنگام هجوم محمود افغان در اصفهان بوده و غارت و قحطی این دوران را گذراند. در سال 1145 ﻫ . ق از بندرعباس با کشتی به بندر سورت می‌رود و از آنجا رهسپار جده می‌شود و سپس به زیارت خانۀ خدا مشرف می‌شود. از آنجا به لارد جهرم می‌رود و سال بعد راهی دیار هند می‌شود. در سال 1154 ﻫ . ق تاریخ زندگی سراسر سفر و ماجرای خود را می‌نویسد و سرانجام در 77 سالگی به سال 1180 ﻫ . ق در بنارس زندگی را بدرود می‌گوید. دوران زندگی حزین لاهیجی، پایان حکومت صفوی و حملۀ افغانان یکی از پرآشوب‌ترین دورانهای تاریخ ایران است و در این آشفتگی شهر اصفهان، زادگاه حزین، از همهجا ویرانتر بود. حزین این دوران را به تفصیل در تاریخ خود شرح داده است. حزین بر مجموع دانشهای روزگار خود مسلط بود و در هر کدام از علوم زمان خود رسالاتی نوشته است، زندگی را نیز با قناعت و آزادگی می‌گذرانید. خوی دیگر او شجاعت است. بارها در حوادث خونینی که روی می‌داد مردم را به مقاومت در برابر دشمنان خارجی یاستمکاران داخلی وادار می‌کرد. آثار حزین لاهیجی، که از شاعران درجۀ اول سبک هندی‌ست، علاوه بر دیوان اشعار او رسالاتی در فلسفه، علم کلام، احوال رجال، سفرنامه و تاریخ حزین است. منبع: تاریخ ادبیات در ایران؛ دکتر ذبیح الله صفا. scan: کتابخانه‌ی دیجیتال هند. Pdf: کتابخانه آمریکای شمالی. حق تکثیر : چاپ سنگی کانپور:منشی نولکشور ۱۸۹۳ میلادی