برگزیده مشترک یاقوت حموی

. این کتاب نوباوه‌اى شگفت و نیک حدیثى نمکین است که خواننده با دلبستگى بدان در مى‌نگرد و در نیکو شمردن آن موافق و مخالف همداستانى مى‌کند و آن زبده و برگزیده‌اى است از کتاب بزرگ من بنام معجم البلدان که مطالب آن را از بوستانهاى آکنده از شاخسارهاى آن  گرد آوردم و نامهاى سرزمینهایى را برگزیدم که از لحاظ لفظ و خط و شکل و نقطه با هم یکسان و مشترک و از نظر جایگاه با یکدیگر متفاوت و جدا باشند. یاقوت حموی شادروان محمد پروین گنابادی در مقدمه و در شناخت اثر می نویسد: در روزهاى تعطیل نوروزى سال  ١٣۴٣  مطالعۀ کتاب مهم «المشترک وضعا و المفترق صقعا» تألیف جغرافیدان و مورخ نامور جهان اسلام یاقوت حموى، سخت نگارنده را بخود مشغول ساخت چنانکه بر آن شدم برگزیده‌اى از کتاب را که بویژه مربوط به ایران (ایران روزگار یاقوت) است ترجمه کنم از اینرو قریب یک حرف (الف) را ترجمه کردم اما کارهاى دیگر و کسالت امکان نداد ترجمه همۀ کتابها یا حرفها را بپایان رسانم. چند ماه بعد روزى در بنگاه ترجمه و نشر کتاب با جناب آقاى سعیدى که از نویسندگان بنام کشوراند دیدار کردم و سخن از ایرانشناسى و تألیفهایى که خود ایرانیان یا دیگر دانشمندان دوران تمدن اسلامى دربارۀ تاریخ و جغرافیا و دیگر آیین‌ها و تمدن ایران نوشته‌اند بمیان آمد و از اتفاق معظم له هم با نگارنده همراى بودند که اگر در این عصر دانستنیها و سندهاى معتبرى را که در قرنهاى گذشته دانشمندان اسلامى دربارۀ ایران نوشته‌اند بفارسى بر نگردانیم با پیشرفت سریع دانش و عاملهاى دیگر ممکن است نسلهاى آینده بدین امر مهم در ننگرند و در نتیجه میراث‌هاى بزرگ ملى ما در طاق نسیان گذارده شود و با گرایش شدید جوانان عصر ما به تمدن غرب و ناآشنایى آنان به گذشتۀ درخشان ملت بزرگ خودمان، بیم آن مى‌رود که به پایه و بنیاد غرور ملى و خودشناسى نسل آینده کشور ما آسیب برسد گذشته از این در عصر ما که توان آن را عصر دلهره و اضطراب نامید خردمندان جهان و بویژه بنگاه جهانى یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد مى‌کوشند تا بشیوۀ علمى روح تفاهم حقیقى را در میان ملتهاى جهان برانگیزند و هنگامى چنین هدفى امکان‌پذیر است که هر ملتى نخست با دیدۀ واقع- بینانه خود را بشناسد و به تاریخ حقیقى و جنبشهاى علمى و کوششهاى گذشتگان و نیاکان ملت خویش در راه بالا بردن فرهنگ بشرى پى ببرد و آنگاه با همین شیوه ملتهاى دیگر جهان را بشناسد تا از اینراه مردم جهان با صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب یکدیگر را بکمال بشناسند و در راه نگهبانى تمدن عظیمى که گذشتگان بنیان نهاده‌اند با درک خردمندانه و دور از تعصب جاهلانه بکوشند و بدینسان پایه‌هاى صلح و تفاهم جاویدان را در سراسر جهان استوار سازند. کتاب مشترک یاقوت نیز از همان تألیفها است که بخشهاى عمدۀ آن مربوط به ایران دوران اسلامى و برخى از بخشهاى آن نیز دربارۀ دیگر کشورهاى هم مذهب ملت ایران است. این کتاب چنانکه یاد کردیم بر حسب حروف تهجى تنظیم گشته و هر حرف بنام کتاب و در ذیل هر کتاب بابهایى دربارۀ شهرهاى ایران و برخى از دانشمندان آن است یاقوت نام مشترک را از اینرو بر این کتاب نهاده که در ذیل هر کتاب (حرف) همۀ شهرهایى را که از نظر لفظ مشترک‌اند ولى هر کدام در سرزمین خاصى است بیاورد و آنگاه پس از بیان خصوصیتهاى هر شهر منسوبان بدان را از عالمان و محدثان و مفسران و شاعران یاد مى‌کند. نگارنده کوشیده است در متن تنها شهرهاى ایران آن زمان و دانشمندان منسوب به آنها را برگزیند و در حاشیه شهرهاى همنام آنها را که در بیرون از مرزهاى ایران آن روزگار است بایجاز یاد کند و خواننده را به صفحۀ متن مراجعه دهد. هدف از یاد کردن منسوبان به هر شهر این است تا جوانان ما دریابند که در مثل از شهر ساوه یا دیگر شهرهاى ایران چه بزرگانى برخاسته و با چه هوشمندى در پیشرفت دانش اسلامى مى‌کوشیده‌اند یاد کردن شهرهاى همنام در حاشیه ما را به این نکتۀ مهم متوجه مى‌سازد که چگونه ملت ما با دیگر ملتها رابطه داشته و یا نفوذ ایرانى را در سرزمینهاى دیگر و مهاجرت آنان را بکشورهاى دور نشان مى‌دهد و هم ثابت مى‌کند که ملت ما بهر جا رفته زبان شیرین فارسى را چون جان حفظ کرده و بسنت نیاکان خویش بیدرنگ به آبادانى مى‌پرداخته و نام ایرانى بر روى جایگاهى که آباد کرده مى‌نهاده است . حق تکثیر: مترجم پیش از سال 1359 درگذشته است.