زبان فارسی چالش ها و راهبردها

گروه نویسندگان زبان نه تنها به عنوان ابزار ارتباطی، بلکه به عنوان مؤلفه و عنصری حیاتی در هویت فردی و جمعی انسان‌ها نقش‌آفرینی می‌کند. همچنین زبان همانند دیگر اشیا و امور عالم، در معرض تغییرات و دگرگونی قرار دارد؛ چه بسا زبان‌هایی که امروز، اثری از آنها نیست و همچنین در اثر تغییرات و دگرگونی‌هایی که به خود پذیرفته‌اند از صورت و شکل آغازین به شکل و صورتی دیگر درآمده باشند. تغییراتی که در گویش و ساختارهای صرفی و نحوی، واژگان و ... زبان‌ها رخ می‌دهد و زبانی را از صورت اولیه و اصیل آن به اشکال دیگری تبدیل می‌کند، هرگز متوقف نمی‌شود، تغییراتی که گاه ریشه در مجاورت زبانی و گاه ریشه در نیازهای روزمره دارد. اینکه چه عاملی و چگونه تغییرات زبانی را پدید می‌آورد، در اینجا موضوع بحث و تأمل نیست، بلکه صبحت در تغییرات و آثاری است که در نتیجة تغییرات در زبان حاصل می‌شود و در صورت بی‌توجهی می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. زبان یا زبان‌های مرده، نامی ناآشنا برای اهل علم و فرهنگ و ادب نیست. هیچ تضمینی برای تداوم زبان‌هایی که توانسته‌اند در طول تاریخ هویت خود را حفظ نمایند، وجود ندارد.فارسی به عنوان یکی از زبان‌های کهن، زبان رسمی و ملی ایرانیان از قدیم‌الایام، توانسته است در مقابل تغییراتی که عمدتاً از مجاورت با دیگر زبان‌ها و تعاملات میان زبانی پدیدار می‌شود، هویت خود را محفوظ نگه دارد، اما این سابقه و قدمت، دلیلی بر آسیب‌ناپذیری آن نیست. پیشرفت‌های علمی، جهانی شدن‌هایی که در عرصه اقتصاد تکنولوژی، فرهنگ و دیگر امور انسانی رخ داده و می‌دهد زبان فارسی را بیش از گذشته در معرض مجاورت‌های زبانی و فرهنگی و تغییر قرار داده است. هر روز شاهد ورود سیل واژگان وارداتی به درون زبان فارسی از زبان‌هایی هستیم که با علم، تجارت، ارتباطات و غیره همراه هستند. تعاملات گویش‌وران زبان فارسی با گویش‌وران زبان‌هایی که امروزه زبان علم، تکنولوژی، تجارت، حقوق و دیگر عرصه‌های فعالیت‌های انسانی هستند، علاوه بر واژگان، ساختارهای نحوی و صرفی و نگارشی، زبان فارسی را در معرض چالش‌های ساختاری قرار داده است.در این میان نقش رسانه‌های قدرتمندی چون رادیو و تلویزیون، مطبوعات و روزنامه‌ها در گسترش و تواناسازی دامنه واژگان زبان فارسی و یا تضعیف آن از طریق معادل‌سازی یا کاربرد واژگان زبان‌های بیگانه بسیار مهم است. از یک سو، نمی‌توان جامعه را از تحولات سیاسی و آنچه در عالم می‌گذرد بی خبر نگه داشت، از سوی دیگر، خبرسازی آنچه در جهان دیگر، با زبان دیگری در حال وقوع است و در بسیاری موارد معادل‌سازی فوری و دقیقی که رسانه‌های خبری برای گردش امور خود به آن نیاز دارند، در کوتاه‌مدت و با دقت لازم امکان‌پذیر نیست. علاوه بر این، هر روز شاهد تحولات و نوآوری‌ها و ابداعات جدید در عرصه علم، تکنولوژی، بهداشت، پزشکی و دیگر امور انسانی هستیم که در فرهنگ‌های دیگر و با زبان‌های دیگر در حال رخ دادن است و به دلیل نیازهای مبرم به کاربرد و استفاده از آنها به‌سرعت به امور روزمره زندگی افراد و حتی ادارات و نهادها وارد می‌شوند و هرکدام در جای خود چالشی برای زبان رسمی و ملی می‌آفرینند. گرچه مدیریت این موضوع به نهضتی فکری ـ اجتماعی نیاز دارد که در آن همگان وارد شوند، با این حال نقش برخی از نهادهای رسمی در این خصوص بیش از دیگران برجسته است. نهادهایی همچون فرهنگستان زبان و ادب فارسی و نهادهایی که در کار آموزش و توسعه و ترویج زبان فارسی هستند بیش از سایر نهادها اهمیت دارند. سرعت بسیار پایین معادل‌سازی و سرعت فزاینده ورود اطلاعات و اصطلاحات و نام‌هایی که با ابزارها و تکنیک‌هایی همراه است - که همه جزء ضرورت‌های دنیای معاصرند - ضرورت بازنگری در عملکردها در تمام سطوح از سیاست‌گذاری تا اجرا را در نهادهایی که حفاظت رسمی از زبان فارسی را عهده دارند، بیش از گذشته یادآور می‌سازد. پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای اهداف و برنامه‌های خود، موضوع زبان فارسی را به عنوان یک موضوع استراتژیک، و پرداختن به مسائل آن را تا آنجا که ویژگی راهبردی داشته باشد، در راستای وظایف خود می‌داند. در این راستا، اولین نشست در این خصوص به همت گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی این پژوهشکده با عنوان «زبان فارسی؛ آسیب‌ها و راهبردها» در تابستان 1387 برگزار شد و در آن جمعی از صاحب‌نظران، دیدگاه‌های خود را در مورد مسائل و معضلات زبان فارسی به بحث گذاشتند. مجموعه مقالات این پژوهشنامه که ابعاد و وجوهی از زبان فارسی و مسائل مرتبط با آموزش، واژه‌سازی، گویش‌ها و نقشی که زبان فارسی در حفظ و تداوم هویت ایرانیان دارد، آسیب‌ها، فرصت‌ها و راهبردهایی که در هر مقوله قابل مشاهده و یا تصور است مورد بررسی قرار می‌دهد، حاصل این نشست است. فهرست مطالب پیشگفتار برنامه ریزی زبان آموزی و مسئله چند زبانگی/نگار داوری اردستانی ادبیات فارسی و هویت ایرانی:چالش ها و راهبردها/حسینعلی قبادی واژه گزینی و اصطلاح شناسی علمی در زبان فارسی؛آسیب ها و راهبردها/منوچهر دانش پژوهان زبان فارسی و گویش ها/احمد تعمیم داری فرهنگستان و رسانه ملی/مریم السادات غیاثیان و محمود ظریفی سبک آذربایجانی و شعر فارسی/ محمد طاهر خسروشاهی حق تکثیر: در سایت مرکز تحقیقات استراتژیک به نشانی زیر در اختیار عموم قرار دارد: http://www.csr.ir/center.aspx?lng=fa