جامعه علوی در نهج البلاغه

جامعه علوی در نهج البلاغه یکی از مسائلی که حیرت و شگفتی آدمیان را به ارمغان می‌آورد، مطالعه‌ی شخصیت علی(ع) است که جامع کمال انسانی و در بردارنده‌ی شهامت، حق‌جویی، حق‌خواهی، حق‌گرایی و عدالت است و فصاحت کلام او با شجاعتش هم‌راهی می‌کرد. مولود کعبه که ابراهیم‌وار هیچ‌گاه بر بتان سجده نکرد، موحد به دنیا آمد و موحدانه در محراب عبادت به دیدار حق شتافت و رستگار گشت. امام(ع) برجسته‌ترین پیرو محمد(ص) بود و قرآن را طراز عدالت قرار می‌داد. علی از روزگار خود بزرگ‌تر بود و همین سبب احساس تنهایی او بود؛ حتی جامه‌ی تاریخ و جامه‌ی معاصر بر اندام علی نمی‌گنجد. تنهایی علی، زاییده‌ی کینه‌توزی و حسادت دشمنان و نادانی دوستان او بود. علی از گذشته و حال جفا دیده است و اما آیندگان نیز... . وجوه متفاوت و متضاد در علی(ع) مستشرقان را به وجد در آورده است. شیر بیشه‌ی روز و عارف شب، ذلّت در برابر خدا و عزّت در برابر دشمن، گرسنگی مستمر، هم‌راه با فعالیت شبانه روزی، قاطعیت هم‌راه با مدارایی، نمونه‌ای از تضاد علوی است. مرگ علی(ع)، او را بیش‌تر شناساند؛ آن گاه که توفان سیاه ذلّت و سیاست مکر و نیرنگ آشکار شد و زبونی مردم را به ارمغان آورد و سلطنت را جانشین امامت ساخت. علی، گرفتار تعصب، افراط و تفریط، حسادت، کینه و ستم روزگار خویش بود. خواص، بیش از عوام به آن حضرت آزار می‌رساندند؛ هم‌‌چنان که نزدیکانش بیش‌تر از دیگران به او ستم روا داشتند. پیامبر در روز غدیرخم فرمود: «هر کس که من مولای او هستم پس علی هم مولای اوست». و نیز فرمود: «پسر ابی‌طالب، ولایت  امت‌ام حق توست؛ اگر به درستی و عافیت، تو را ولی خود کردند و با رضایت درباره‌ی تو به وحدت نظر رسیدند، امرشان را به عهده گیر و بپذیر؛ اما اگر درباره‌ی تو به اختلاف افتادند، آنان را به خواست خود واگذار؛ زیرا خدا راه گشایشی به روی تو باز خواهد کرد». هیچ شخصی در گذشته و حال، هم‌چون علی برای اسلام و پیامبر فداکاری نکرد، به گونه‌ای که آیه‌ی « وَمِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَؤوفٌ بِالعِباد». نور وحی و رسالت را به چشم خود دید و بوی نبوت را استشمام می‌کرد. هنگام نزول وحی، ناله‌ی شیطان را می‌شنید. آن‌گاه که هر کس سر در لاک خود فرو برده بود و در کارها سستی می‌ورزید، و زبان بسته بود، برای یاری دین، قیام کرد و بر همگان سبقت گرفت. با سوز جان به پیامبر خطاب کرد: «هر شب خواب به چشمم نرود تا آن‌گاه که خداوند برای من سرایی را که در آن جای گرفته‌ای، اختیار کند. به زودی دخترت، تو را خبر دهد که چگونه امت‌ات گرد آمدند و بر او ستم کردند. همه‌ی سرگذشت را از او بپرس و خبر حال ما را از او بخواه. این‌ها در زمانی بود که از مرگ تو دیری نگذشته بود و تو از یادها نرفته بودی». امام در مقام فرمان‌روایی و زمام‌داری امور، سیاست‌های حقوقی، مالی، اداری، اقتصادی، سیاسی خود را شفاف بیان کرد و دولت خود را دولت پاسخ‌گو معرفی نمود. زندگی علی(ع) سرشار از تعاون و هم‌کاری و هم‌یاری بود. توجه به مستمندان و پرداخت زکات و صدقات، سیره‌ی مستمر او بود. علی‌‌رغم غصب خلافت، همیشه خلفا را در قضاوت‌ها یاری می‌کرد و صراط مستقیم را به آن‌ها نشان می‌داد. از حیث نسبت و علم و فضیلت و کمال نفسانی، جامع بود. عرفان و اختلاف علوی، از نوع رهبانیت و گوشه‌نشینی نبود. جلوت و خلوت علی(ع) هم‌راه هم بوده و در حالی دنیا پرستی را طرد می‌کرد که در دنیا زیست می‌نمود. علی(ع) محبّت روحانی نسبت به خدا را اساس عرفان قرار داد. کلام علی جاودانه است. خاموشی در آن راه ندارد و هم‌چون خورشید می‌درخشید. یاران علی هم‌چون حجر بن عدی، عدی بن حاتم طایی، هانی بن عروه‌ی مرادی، عامر بن وائله‌ی کنانی، صعصعه بن صوحان، کمیل بن زیاد و... از امتیازات علوی برخوردارند. سیره‌ی عملی و مکارم اخلاق حضرت علی(ع) نیز به تمام ابعاد آدمی نظر داشت. اصلاحات علوی جامع بود. اصلاحات روحی، فردی و جسمی، اجتماعی را در بر گرفت. «جامعه‌ی علوی در نهج‌البلاغه، قطره‌ای از اقیانوس معرفت علوی است که خوانندگان را در عرصه‌های کلام علوی، قلمرو دین در سنت علوی، رفتار علوی و سیاست علوی و پرسمان اندیشه‌ی علوی آشنا می‌کند که امیدوارم برای رفتار و جامعه‌ی انسانی پر فایده باشد. شایان ذکر است که مطالب و محتوای این کتاب، بسیار کوتاه و موجز نگاشته شده است و راه‌روان علی(ع) و شیفتگان مکتب علوی برای درک معارف آن عزیز، باید با دقت، سطور این اثر را بخوانند و از تندخوانی آن پرهیز نمایند. کلمات کلیدی: نهج البلاغه، حضرت علی، حوزه علمیه قم، رفتار علوی، قلمرو دین، اسلام شناسی، برچسب‌ها: نهج البلاغه، حضرت علی، حوزه علمیه قم، رفتار علوی، قلمرو دین، اسلام شناسی