دین و اقتصاد

دین و اقتصاد مطالعة نظام های اقتصادی نشان می دهد که شناخت درست آن ها بر شناخت دقیق مبانی فکری و فلسفی شکل دهندة آن ها متوقف است، و مهم ترین موضوع تأثیرگذار بر اهداف، اصول و چارچوب های نظام های اقتصادی، نگرش مکاتب گوناگون به بحث دین و قلمرو آن است. نظریه پردازان سوسیالیسم با اعتقاد به فلسفة ماتریالیسم، خدا و دین را انکار کرده اند؛ در نتیجه، در طر احی نظام اقتصادی، جایگاهی برای آموزه های الاهی قائل نیستند. نظریه پردازان اقتصاد سرمایه داری با اعتقاد به فلسفة دئیسم، نقش خداوند را در خالقیت او منحصر کرده، آموزه های پیامبران را به حوزة اخلاق و معنویت مربوط دانستند؛ در نتیجه، آنان نیز در طر احی نظام سرمایه داری، نقشی برای دین و تعالیم الاهی قائل نشدند. اندیشه وران مسلمان در مواجهه با پرسش رابطة دین و اقتصاد، به چهار گروه تقسیم می شوند: گروه نخست، آموزه های دینی را در آشنایی انسان ها با خدا و آخرت منحصر دانسته، پرداختن خدا و پیامبر به آموزه های دنیایی را کاری لغو و دور از شأن می دانند. گروه دوم، هدف اصلی دین را تبیین سعادت آخرتی انسان دانسته، معتقدند: دنیا به آن اندازه که به کار سعادت آخرتی مربوط می شود، مورد توجه دین است. این دو گروه، در طر احی نظام های اجتماعی، از جمله اقتصاد، عقل و دانش بشری را کافی، و خود را از آموزه های انبیا بی نیاز می دانند. گروه سوم، هدف دین را سعادت دنیا و آخرت انسان ها برشمرده، و به تبع آن، تعالیم پیامبران را شامل دنیا و آخرت هر دو می دانند و معتقدند: در طر احی نظام اقتصادی، باید اهداف، اصول و چارچوب های اساسی را با توجه به آموزه های دینی تعریف کرد، و سرانجام، گروه چهارم، دین را متکفل پاسخگویی هر حرکت اجتماعی و اقتصادی دانسته، در هر طرح و برنامه ای دنبال آیه و حدیث می گردند. در این نوشتار، با نقد و بررسی دیدگاه های اندیشه وران مسلمان، رابطة منطقی دین با نظام های اجتماعی به ویژه اقتصاد را تبیین کرده، نشان می دهیم که دیدگاه سوم، دیدگاهی حق و قابل قبول است.